Szczepienia stanowią jedną z najważniejszych metod zapobiegania chorobom zakaźnym i ochrony zdrowia publicznego. W Polsce szczepienia dla niemowląt i dzieci są obowiązkowe i objęte programem szczepień zalecanym przez Ministerstwo Zdrowia. Czy zatem w sytuacji gdy nie ma sprzeciwu na szczepienie noworodka przy przyjęciu rodzącej do szpitala należy pytać ją po porodzie o zgodę na szczepienia dziecka? A jak postępować w przypadku braku zgody na szczepienie?

---

Paulina Kowalewska, radca prawny, associate
Hoogells Oleksiewicz sp. k.
hoogells.pl

---

Obowiązek szczepienia wynika wprost z art. 5 ust. 1 pkt 1) lit. b) oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi („Ustawa”), zgodnie z którymi:

Art. 5 ust. 1 pkt 1) lit. b): 1. Osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do: 1) poddawania się: b) szczepieniom ochronnym, (…) Art. 17 ust. 1: 1. Osoby określone na podstawie ust. 10 pkt 2 są obowiązane do poddawania się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym określonym na podstawie ust. 10 pkt 1, zwanym dalej „obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi”.

Powyższe doprecyzowane zostało w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych („Rozporządzenie”), w którym określono osoby obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby, jak również wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych.

Terminy realizacji obowiązku szczepienia na dany rok ze szczegółowymi wskazaniami dotyczącymi stosowania poszczególnych szczepionek, wynikającymi z aktualnej sytuacji epidemiologicznej oraz zaleceń, określa Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu, tzw. Program Szczepień Ochronnych.


Przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie określają wprost procedury przeprowadzania szczepienia u noworodka. Dlatego też w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy należy zwrócić się do matki dziecka o zgodę na szczepienie noworodka, konieczne jest przeanalizowanie uprawnień rodzica i obowiązków personelu medycznego z uwzględnieniem praw pacjenta.

Odnosząc się do kwestii opieki medycznej, w tym również szczepień, należy wskazać, iż decyzje dotyczące leczenia noworodka (dziecka), w tym podjęcie decyzji o szczepieniu, podejmowane są przez rodziców lub opiekunów prawnych dziecka. Wynika to z dyspozycji art. 97 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który wskazuje, że o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Zgodnie z art. 97 Kodeku rodzinnego i opiekuńczego: § 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. § 2. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Do katalogu istotnych spraw dziecka zgodnie z orzecznictwem i stanowiskiem doktryny należy zaliczyć również sposób leczenia dziecka. Z powyższego wynika, iż o leczeniu dziecka decydują rodzice lub opiekun prawny dziecka. Skoro więc decyzję podejmują rodzice, pojawia się pytanie, czy lekarz/personel medyczny ma prawo zaszczepić dziecko, nie informując ani nie pytając o zgodę rodzica? Przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie przyznają personelowi medycznemu takiego uprawnienia.


Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta mówi o dwóch kategoriach świadczeń medycznych w zakresie wyrażenia zgody na ich udzielenie w zakresie pacjenta małoletniego:

1. badanie lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych,
2. zabieg operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta.

W zakresie ww. pkt 2) zgoda na zabieg operacyjny albo zastosowanie danej metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta odbywa się poprzez jej wyrażenie w formie pisemnej, co zostało wyrażone w art. 18 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

W zakresie zaś wykonania badań lub udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, ww. ustawa w art. 17 ust. 4 wskazuje, że zgoda oraz sprzeciw, mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie się osób uprawnionych do jej wyrażenia „które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli”. Z powyższego należy wnioskować, iż wystarczająca będzie zgoda o charakterze werbalnym/słownym, ale również taka zgoda może być uwidoczniana poprzez inne czynności lub też zachowania pacjenta lub jego rodzica, które pozwalają na ustalenie czy pacjent lub też osoba uprawniona do podejmowania decyzji w sprawie leczenia dziecka wyrażają zgodę na jego przeprowadzenie czy też nie.


Zgodnie z art. 17 ust. 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. Ustawy, obowiązkiem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną jest powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych.

Skoro więc przepis nakłada na lekarza obowiązek poinformowania osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się szczepieniu ochronnemu, zasadnym wydaje się zwrócenie po porodzie do osoby decydującej o dziecku w celu udzielenia ww. informacji, a tym samym uzyskanie zgody na wykonanie szczepienia lub jej brak.


O fakcie braku realizacji obowiązkowych szczepień osoby prowadzące szczepienia ochronne informują państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, zgodnie art. 17 ust. 8 Ustawy, zgodnie z którym:

8. Osoby przeprowadzające szczepienia ochronne: prowadzą dokumentację medyczną dotyczącą obowiązkowych szczepień ochronnych, w tym przechowują karty uodpornienia oraz dokonują wpisów potwierdzających wykonanie szczepienia, sporządzają sprawozdania z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych oraz sprawozdania ze stanu zaszczepienia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną, które przekazują państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.

Państwowy powiatowy inspektor sanitarny jest podmiotem uprawnionym do podejmowania działań zmierzających do przymusowego wykonania obowiązku poddania dziecka szczepieniom ochronnym, w stosunku do których termin szczepienia upłynął.

Sądy administracyjne wskazują, że obowiązek szczepień ochronnych jest uregulowany prawnie i ma ścisły związek z zapobieganiem szerzeniu się chorób zakaźnych u osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wynika wprost z art. 5 ust. 1 pkt 1) lit. b) oraz art. 17 ust. 1 Ustawy.


Podsumowując, należy wskazać, iż obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu ciąży na rodzicach dziecka lub opiekunach prawnych. Nie oznacza to jednak, iż w sytuacji braku zgody rodzica lekarz bez takiej zgody podejmuje decyzję i dokonuje szczepienia.

Sam brak wyrażenia sprzeciwu nie jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na szczepienie.

Mając na uwadze obowiązek informowania przez lekarza osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się szczepieniu ochronnemu, należy po porodzie zwrócić się do matki, celem poinformowania o korzyściach i zagrożeniach związanych z podaniem szczepienia dla noworodka, co pozwoli na podjęcie przez nią świadomej decyzji i wyrażenie swojej zgody na podanie szczepienia.

---

Paulina Kowalewska, radca prawny, associate
Hoogells Oleksiewicz sp. k.

Hoogells Oleksiewicz sp. k. to zespół doradców prawnych, których kluczowym obszarem działalności jest doradztwo na rzecz podmiotów z sektora infrastrukturalnego i budowlanego. Kancelaria świadczy również usługi doradcze w zakresie Prawa zamówień publicznych, w tym na rzecz podmiotów leczniczych. Ponadto Kancelaria specjalizuje się w prawie zobowiązaniowym, korporacyjnym, medycznym oraz prowadzeniu sporów sądowych.

Kancelaria Hoogells oferuje znacznie więcej niż klasyczne doradztwo prawne. Współpraca z Kancelarią oznacza profesjonalną pomoc w każdym aspekcie działalności, a celem jest dostarczanie skutecznych i przydatnych rozwiązań. Zespół wyróżnia nie tylko znajomość przepisów prawa, ale i praktyczne podejście, wyczucie rynku oraz specyfiki poszczególnych sektorów.

Dowiedz się więcej: hoogells.pl/