Często trudno znaleźć odpowiedź na pytanie o konkretne zalecenia dotyczące redukcji kalorii, dietetycy i lekarze zwykle wypracowują rekomendacje w praktyce. Powinny one być szyte na miarę konkretnego dziecka i jego rodziny – wyjaśnia na łamach „Pulsu Medycyny” dr inż. Małgorzata Jackowska, dietetyczka dziecięca.

Czynników wpływających na ryzyko, a następnie rozwój nadwagi i otyłości u dzieci jest tak wiele, że dietoterapia nie będzie interwencją skuteczną, jeśli nie towarzyszysz jej całościowa modyfikacja stylu życia w kierunku prozdrowotnym.

Skąd u dziecka bierze się nadwaga i otyłość?

Kompleksowe podejście powinno więc znaleźć swój wyraz już na etapie zbierania wywiadu, by później okazało się skuteczne już podczas pracy z dzieckiem i jego rodzicami. Sposób odżywiania rodziców jest bowiem niezwykle ważnym czynnikiem kształtującym nawyki żywieniowe dziecka. Inne ważne zmienne to planowana i spontaniczna aktywność fizyczna, sposób żywienia w placówce edukacyjnej, do której uczęszcza dziecko.

W ramach wywiadu żywieniowo-zdrowotnego sporo miejsca warto poświęcić programowaniu metabolicznemu, które ma miejsce jeszcze w okresie płodowym i w dużym stopniu zależy również od żywienia w pierwszych dniach życia. Zdecydowanie warto dopytać o proces kształtowania się nawyków żywieniowych, ponieważ w praktyce do dietetyków i lekarzy z powodu otyłości trafiają dzieci w wieku wczesnoszkolnym lub wczesnonastoletnim, które mają już wypracowany pewien wzorzec odżywiania i aktywności fizycznej.

Bezwzględnie przy planowaniu jadłospisu należy też wziąć pod uwagę preferencje smakowe dziecka, jeśli bowiem opracujemy jadłospis składający się w większości ze składników przez nie nielubianych, skuteczność interwencji będzie niska – mówi dr inż. Małgorzata Jackowska, dietetyczka dziecięca, absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

W planowaniu interwencji warto też uwzględnić poziom zamożności rodziny oraz posiadany przez rodziców kapitał kulturowy. Badania potwierdzają, że w rodzinach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym nadwaga i otyłość występują częściej zarówno wśród dzieci, jak i rodziców. Istotnym czynnikiem rozwoju otyłości, decydującym także o powodzeniu leczenia, są szeroko pojęte relacje w jakie wchodzi dziecko – z rówieśnikami, rodzicami i samym jedzeniem.

Relacja dziecka z jedzeniem kształtuje się od okresu niemowlęcego. Zależy m.in. od tego jak przebiegało rozszerzanie diety, reakcji rodziców na odmowę jedzenia pewnych produktów przez dziecko. Ogromny wpływ na żywienie dzieci i młodzieży mają przekazy marketingowe producentów żywności oraz działanie rynku, czyli np. jakie produkty są dostępne w sklepach oraz jak będą one reklamowo wyeksponowane – dodaje Małgorzata Jackowska.

Dieta redukcyjna u dziecka – jak wprowadzić ją prawidłowo?

Jak przyznaje ekspertka, wśród rodziców, lekarzy a nawet części dietetyków pokutuje błędne przekonanie, że dzieci „się nie odchudza”, ponieważ w ich przypadku nadwaga czy otyłość to coś, z czego w przebiegu dorastania „wyrosną”. Tymczasem odchudzanie dziecka, szczególnie starszego, i osoby dorosłej będzie przebiegało na podobnych zasadach. Należy je oprzeć o celowe zmniejszenie kaloryczności diety lub zwiększenie wydatku energetycznego, a najbardziej skuteczne będzie jednoczesne wprowadzenie obu tych interwencji. Skąd bierze się więc to mylne przekonanie dotyczące redukcji masy ciała u dzieci? Przede wszystkim z negatywnych skojarzeń związanych z odchudzaniem. Dieta nie kojarzy się więc ze sposobem odżywiania, ale z restrykcjami, wyrzeczeniami, niesmacznymi posiłkami i stale towarzyszącym uczuciem głodu. Podstawą skutecznej dietoterapii będzie więc przełamanie tego stereotypu.

Jakie są zalecenia dotyczące redukcji kalorycznej u dzieci i nastolatków?

Źródło: Medycyna Praktyczna

Często trudno znaleźć odpowiedź na pytanie o konkretne zalecenia dotyczące redukcji kalorii, więc dietetycy i lekarze zwykle wypracowują rekomendacje w praktyce. Powinny one być szyte na miarę konkretnego dziecka i jego rodziny. Oczywiście, wielkie znaczenie w planowaniu redukcji masy ciała i interwencji dietetycznej będzie miała motywacja pacjenta oraz jego wiek. W praktyce można postąpić następująco: w przypadku przypadku dzieci z nadwagą do 8 roku życia zachować kaloryczność diety dla aktualnej masy ciała lub przynajmniej dla należnej masy ciała, zależnie od wieku i stopnia nadwagi. Jeśli chodzi o dzieci starsze, można wprowadzić redukcję kalorii zależnie od stopnia nadwagi lub przyjąć kaloryczność dla należnej masy ciała. Najważniejsze zawsze będzie wprowadzenie faktycznych i długotrwałych zmian w sposobie odżywiania, a tempo samej redukcji ciała powinno być nieznaczne, czyli ok. 0,5 – 1kg na miesiąc – wyjaśnia Małgorzata Jackowska.

W przypadku dzieci z nadwagą, której najprawdopodobniej nie osiągnęły jeszcze ostatecznego wzrostu, można – mówiąc potocznie – przyjąć, że w jakimś stopniu „wyrosną” z nadmiernej masy ciała. Inaczej rzecz ma się jednak z dziećmi ze stwierdzoną otyłością.

U dzieci z otyłością >95-99 c wg siatek WHO:

• 2-11 lat – utrzymanie masy ciała lub spadek maksymalnie o 0,45 kg miesięcznie
• 12-18 lat – utrata maksymalnie 0,9 kg tygodniowo, jeśli odnotujemy brak zmiany masy ciała, należy wdrożyć leczenie

BMI > 99 c:

• 2-6 lat – spadek masy ciała maksymalnie 0,45 kg miesięcznie
• 6-11 lat – utrata maksymalnie 0,9 kg tygodniowo
• 12-18 lat – utrata maksymalnie 0,9 kg tygodniowo, jeśli odnotujemy brak zmiany masy ciała, należy wdrożyć leczenie

Istotny w procesie redukcji masy ciała jest czynnik motywacyjny – szczególnie w przypadku nastolatków zbyt mała redukcja kalorii, a co za tym idzie wolny spadek masy ciała, może zniechęcić dziecko do współpracy terapeutycznej. Parametrem pomocnym w planowaniu dietoterapii u pacjenta pediatrycznego może być wskaźnik całkowitej przemiany materii obliczany z wykorzystaniem wzoru Harrisa-Benedicta.

Czy redukcja energetyczności diety wystarczy?

Kluczem skutecznej dietoterapii, także u dzieci, jest podejście kompleksowe – redukcja kaloryczności spożywanych posiłków będzie bardzo ważnym, ale jednym z wielu jego elementów. Jak podkreśla Małgorzata Jackowska, zaproponowany dziecku i jego rodzicom jadłospis powinien być możliwy do realizacji i możliwie zgodny z preferencjami smakowymi pacjenta.

Planując dietoterapię lekarze i dietetycy muszą uwzględnić szereg czynników związanych z jedzeniem oraz codzienną aktywnością. Tylko to zwiększy szansę na wprowadzenie trwałych zmian nawyków. Chodzi m.in. o uwzględnienie tego, jak wygląda plan dnia dziecka, czy je posiłki regularnie, co z jedzenia zabiera ze sobą do szkoły, jakie jada przekąski. Należy też dopytać jaki wpływ ma realnie dziecko na to, co je, a więc kto przygotowuje mu posiłki i robi zakupy. Nie możemy pominąć czynników psychologicznych, a więc trudności jakie sprawia dziecku nadmierna masa jego ciała oraz relacji na linii dziecko-rodzice – mówi Małgorzata Jackowska.

Komponowanie jadłospisu – co wziąć pod uwagę? Regularne posiłki Smaczne posiłki z ograniczeniem lub wykluczeniem posiłków, których dziecko nie lubi jeść Wysoki indeks sytości Obniżony adunek glikemiczny posiłków Ograniczenie wolnych cukrów (w tym syropów, soków, zagęszczonych soków owocowych), szczególna uwaga na napoje Uwzględnienie planu dnia dziecka i czasu na przygotowanie posiłków Zaangażowanie rodziny – preferowane posiłki, które mogą jeść pozostali członkowie rodziny Zarządzanie dostępnością produktów – ułatwienie dostępu do pożądanych produktów i posiłków oraz ograniczenie dostępności niewskazanych.

Dla prawidłowej masy ciała u dziecka bardzo ważna jest praca nad nawykami żywieniowymi od najmłodszych lat. Stąd warto angażować dziecko w różne aktywności związane z przygotowaniem posiłków np. zakupy, gotowanie, planowanie czy przygotowanie). Rodzina powinna jeść wspólnie tak często jak to możliwe. Innym elementem interwencji będzie oczywiście edukacja rodziców i dziecka oraz wyjaśnienie im jakich efektów mogą się spodziewać, szczególnie w długoterminowej perspektywie. Powinniśmy nauczyć dziecko jak ma radzić sobie z czynnikami od niego niezależnymi np. gdy ktoś bliski poczęstuje go niezdrową przekąską. Jestem też zwolenniczką stopniowego wprowadzania zmian, bo to zwykle skuteczniejsze i bardziej akceptowalne dla pacjenta i jego rodziny – podkreśla Małgorzata Jackowska.

Filarem udanej dietoterapii pozostaje też efektywna współpraca pomiędzy dietetykiem a lekarzem oraz nierzadko psychologiem, fizjoterapeutą czy w przypadku wybiórczości pokarmowej logopedą.

Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas Kongresu Medycyny Stylu Życia 2023.