Wprowadzenie

Starzenie się ludzi jest zjawiskiem uniwersalnym – ludzie starzeli się i starzeją się zawsze i wszędzie. Jednak w ostatnich kilkudziesięciu latach intensywność tego zjawiska, szczególnie w państwach wyżej rozwiniętych, znacznie wzrosła, co przy jednoczesnym spadku przyrostu naturalnego w tych krajach – sprawia, ze odsetek ludzi starych w społeczeństwie szybko rośnie. Jest to skutek wydłużania się trwania ludzkiego życia, postępu cywilizacyjnego i poprawy, jakości życia [1]. Zgodnie z danymi GUS [2] przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce dla kobiety 60-letniej w roku 1990 wynosiło 19,96 lat, a w roku 2014 już 24,27 ( dla mężczyzn odpowiednio 15,33 oraz 19,17). Trend ten zachwiany został wskutek pandemii wirusa SARS –COV 2. W roku 2021 wyraźnie zmniejszył się średni czas dalszego trwania życia. W przypadku kobiety 60-letniej aż o 13,8 miesięcy mniej niż rok wcześniej. Ta drastyczna redukcja średniego czasu dalszego trwania życia najprawdopodobniej jest efektem skokowego wzrostu śmiertelności jesienią 2020 roku. W całym roku 2020 w Polsce zmarło 470 tys. ludzi. To aż o 67 tys. więcej niż rok wcześniej i najwięcej od zakończenia II wojny światowej. Mimo tej niespodziewanej sytuacji zgodnie z prognozami demografów wartości średniego trwania życia w kolejnych latach będą jeszcze wzrastać.

Wydłużenie się życia przy jednoczesnym zmniejszeniu się ilości urodzin powoduje zjawisko starzenia się społeczeństwa. Opierając się na prognozach GUS[3] szacuje się, że w roku 2050 w Polsce udział ludności w wieku 60 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności wynosił będzie aż 40,4 %, tj. prawie dwukrotnie więcej niż w roku 2014 – 22,2 %. Taka proporcja wskazuje na konieczność uniezależniania się osób starszych od innych, szczególnie w sferze sprawności ruchowej. Sprawny, starszy człowiek może nie tylko samodzielnie się poruszać, ale również, co jest ważne, utrzymuje niezależność i bierze udział w życiu społecznym. Przy ograniczonej sprawności realizacja potrzeb osób starszych jest znacznie utrudniona.

Trend ten zachwiany został wskutek pandemii wirusa SARS –COV 2.

Proces starzenia – charakterystyka zmian zachodzących w organizmie człowieka w okresie katafazy

Starzenie się jest procesem naturalnym i wielopostaciowym. Jest ono powszechne i destrukcyjne, czyli upośledzające funkcje komórek, narządów całego organizmu. Starzenie się, jako proces fizjologiczny jest zjawiskiem złożonym. Zależy od czynników genetycznych oraz środowiska. Szybkość starzenia się organizmu zależy od budowy, ukrwienia, zdolności przyswajania wody, intensywności przemiany materii oraz wyposażenia genetycznego. Szybkość starzenia się narządów zależy także od typu tkanek, z których dany narząd jest zbudowany. W tkankach bradytroficznych nie ma naczyń włosowatych i wymiana substancji odbywa się droga dyfuzji. W związku z tym przemiana materii przebiega znacznie wolniej i odżywianie jest dużo gorsze, co wpływa na przyspieszenie procesów starzenia. Z tkanek tych zbudowane są min. chrząstki, ścięgna, zęby, kości, soczewka i rogówka oka. Natomiast tkanki tachytroficzne zaopatrzone w naczynia włosowate są lepiej odżywione i utlenione, co powoduje, że wolniej ulegają procesowi starzenia. Do tego typu tkanek należą min. mięśnie i narządy wewnętrzne. Zmiany starcze w poszczególnych narządach doprowadzają do znacznego, stale wzrastającego upośledzenia funkcji i sprawności [4].

W okresie katafazy następują poniższe zmiany w zakresie poszczególnych narządów:

• Mięśnie – utracie masy mięśniowej towarzyszy spadek objętości wody wewnątrzkomórkowej, zwiększa się ilość tłuszczu i kolagenu. Starzenie się nie zmniejsza istotnie potencjału aerobowego mięśni szkieletowych, ponieważ ilość mitochondriów nie zmniejsza się. Zachwiana jest równowaga pomiędzy degradacją a syntezą białek. Siła mięśniowa zmniejsza się, maleje także wytrzymałość statyczna i dynamiczna [5].


• Układ kostny – w starszym wieku zmiany w układzie kostnym są związane z obniżającą się zawartością wapnia, fosforu i azotu. Wynikiem starczych zmian jest osteoporoza oraz zmiany zwyrodnieniowe. Następstwem tych procesów są ograniczenia ruchomości i związana z tym bolesność [4].


• Układ krążenia – wraz z wiekiem maleje pojemność minutowa serca, wskaźnik sercowy i objętość wyrzutowa. Tętniczo – żylna różnica zawartości tlenu we krwi w stanie spoczynku w pozycji leżącej jest większa u osób starszych niż u ludzi młodych [5].


• Układ nerwowy – w wyniku starzenia się występują częściowe zaniki komórek nerwowych i zmiany zwyrodnieniowe w nerwach. Na skutek osłabienia przewodnictwa nerwowego może wydłużyć się czas reakcji, czyli odpowiedź narządu – efektora na zastosowany bodziec. Z wiekiem utrudnione jest nabywanie nowych wiadomości i umiejętności. Na skutek zmniejszenia się ilości czynnych włókien i komórek nerwowo – czuciowych w odpowiednich ośrodkach mózgu zmniejszone jest na ogół odczuwanie bólu [4].


• Układ odpornościowy – u osób starszych zmniejsza się ilość komórek zdolnych do odpowiedzi na działanie bodźca, ale również ich możliwości wykonania polecenia przekazanego przez bodziec. Zwiększa się ilość limfocytów B do poliferacji, co jest związane z rozwojem chorób nowotworowych układu chłonnego. Postępujące z wiekiem obniżenie się zdolności odpornościowych organizmu zwiększa podatność starzejących się osób na zakażenia i choroby, a co za tym idzie zwiększa ryzyko śmierci [6].
.

• Układ moczowo-wydalniczy – u starszych osób dochodzi do upośledzenia pracy nerek, co jest związane z zanikiem nefronów. Zmniejsza się zdolność wydalania jonów wodorowych, obniża się przesącz kłębuszkowy, przepływ osocza oraz resorpcja i sekrecja cewkowa. Do tzw. zespołu geriatrycznego należy bardzo przykra dolegliwość, która dotyka osoby starzejące się, tj. nietrzymanie moczu. Związana jest ona z upośledzoną czynnością włókien mięśni wypieracza lub z uszkodzeniem jego unerwienia [6].

Wpływ wysiłku fizycznego na starzejący się organizm

Aktywność ruchowa jest silnym fizjologicznym bodźcem niezbędnym dla prawidłowego rozwoju i czynności narządu ruchu. Wzrost i budowa kości zależą od kierunku i natężenia działających na nie sił zewnętrznych. Trening przyczynia się do rozwoju kośćca oraz do korzystnych zmian jego struktury i składu chemicznego. Kość staje się bardziej wytrzymała i trudniej ulega złamaniu pod wpływem urazów zewnętrznych. Ruch powoduje lepsze rozprowadzenie mazi stawowej po powierzchniach stawowych kości, a więc lepsze „smarowanie” chrząstki stawowej.

W mięśniach zachodzą zmiany morfologiczne i biochemiczne w zależności od rodzaju ćwiczeń. Mięsień wytrenowany jest odporniejszy na zmęczenie, ponieważ jego gospodarka energetyczna staje się bardziej ekonomiczna. Dzięki temu powrót do stanu wyjściowego po wykonanej pracy jest o wiele szybszy w mięśniu wytrenowanym. Należy również podkreślić, że doskonalenie takich cech, jak szybkość i wytrzymałość, zręczność i koordynacja ruchów, szybkie reagowanie na zmiany sytuacji – zawdzięczamy w dużej mierze korzystnemu wpływowi aktywności ruchowej na układ nerwowy.

Zaobserwowano korzystny wpływ wysiłku fizycznego na zaburzenia snu, stany nerwicowe i depresyjne. Aktywność ruchowa jest bardzo skutecznym środkiem w zapobieganiu i zwalczaniu otyłości, co ma istotne znaczenie zdrowotne, ponieważ sprzyja ona powstawaniu miażdżycy tętnic i jej powikłań, a także nadciśnienia tętniczego, zmian zwyrodnieniowych i przeciążeniowych narządu ruchu. Systematyczna aktywność ruchowa przyczynia się do opóźnienia procesu starzenia się, a tym samym do przedłużenia okresu wydolności fizycznej i zdolności do życia. [7].